Tο κείμενο αυτό είναι μια μετάφραση στα Ελληνικά του κεφαλαίου "Κουλτούρα και Υποκουλτούρα" από το τελευταίο μέρος του βιβλίου WORK(Capitalism.Economics.Resistance) ΕΡΓΑΣΙΑ (Kαπιταλισμός. Oικονομία. Aντίσταση) στα πλαίσια της συνεργασίας της συλλογικότητας ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ από την Αθήνα με την συλλογικότητα Crimethinc από τις Η.Π.Α.
H μετάφραση ολόκληρου του τελευταίου μέρους του βιβλίου θα εκδοθεί σε 4000 αντίτυπα και θα μοιραστεί δωρεάν στον Ελλαδικό χώρο από το Κενό Δίκτυο και τις εκδόσεις ΚΕΝΟΤΗΤΑ με τίτλο "ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ!" (Στρατηγική της Σύγχρονης Αντικαθεστωτικής Κουλτούρας)
Μετάφραση / επιμέλεια: Τάσος Σαγρής / ΚΕΝΟ ΔΙΚΤΥΟ
ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ /ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ/ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Η κουλτούρα -κατά γενική ομολογία – θεωρείται ότι είναι οι αξίες, οι πρακτικές, οι ιδέες και οι ιδεολογίες μιας κοινωνίας, είναι αυτό που συγκροτεί, δομεί και διαρθρώνει την κοινωνική ζωή. Η κουλτούρα, μας δομεί από την πρώτη στιγμή της ζωής μας και εμείς με την ζωή μας επαναδομούμε και ανακατασκευάζουμε την κουλτούρα. Ολόκληρη η κοινωνία αναδημιουργήθηκε υπό την μορφή της καπιταλιστικής οικονομίας και όμως διατηρούνται ακόμα ίχνη από εποχές που η λογική τους απέχει μίλια από την λογική του καπιταλισμού. Η κουλτούρα όμως δεν είναι κάτι στατικό: καθώς η κουλτούρα διαρκώς αναπαράγεται και ανακαλύπτεται ξανά και ξανά, κάθε νέα γενιά προσφέρει μια ευκαιρία να σπάσουμε τα δεσμά μας από τους παλιούς μας τρόπους. Ο καπιταλισμός τείνει να εμφανίζεται ως ικανός να διαιωνίζεται επ’ άπειρον, ανεξάρτητα από την κουλτούρα: δίνει την εντύπωση πως δεν είναι απαραίτητο οι άνθρωποι να τον ασπάζονται ιδεολογικά αφού είναι υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν σε αυτόν για να επιβιώσουν. Παρ’ όλα αυτά, πάντα υπάρχει και μια άλλη επιλογή.
Εκατομμύρια άνθρωποι στον αποκαλούμενο «Ανεπτυγμένο Κόσμο» αλλά και αλλού, επιλέγουν να αγωνιστούν ενάντια του, να πολεμήσουν και να πεθάνουν παρά να επιβιώσουν με τους όρους που επιβάλλει ο καπιταλισμός. Αυτό μας φανερώνει πως οι «υλικές ανάγκες» που κατευθύνουν την οικονομία είναι κατά βάση κοινωνικά δημιουργήματα, καθώς επίσης ότι η υπακοή που απαιτείται για την διατήρηση της οικονομίας είναι πολιτισμικά καθορισμένη. Έτσι γίνεται φανερό ότι, το να αντιστέκεσαι στον καπιταλισμό δεν είναι αποκλειστικά ζήτημα «οικονομικό» αλλά και ζήτημα κουλτούρας, ζήτημα πολιτισμικό, αφού κάθε πιθανή αλλαγή στην οικονομία απαιτεί μια διαφορετική τροπή στις αξίες και τις πρακτικές. Αυτοί που απορρίπτουν την εκμετάλλευση και την καταπίεση είναι καταδικασμένοι πάντα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να μοιάζουν πολιτισμικά «διαφορετικοί». Αυτό μπορεί να παίρνει την μορφή μιας εξωτερικής διαφοροποίησης – όπως για παράδειγμα στην περίπτωση των ιθαγενικών πληθυσμών που αγωνίζονται για να ανακτήσουν τους παλαιούς τρόπους ζωής τους – ή μπορεί να εμφανίζεται μέσα στα πλαίσια της καπιταλιστικής κοινωνίας παίρνοντας την μορφή της «αντικουλτούρας» ή αλλιώς «αντικαθεστωτικής κουλτούρας».
Την ίδια στιγμή, η κουλτούρα μπορεί να εμφανίζεται ως «διαφορετική» ή και «αντικαθεστωτική» χωρίς ουσιαστικά να αμφισβητεί σε τίποτα απολύτως τον καπιταλισμό. Η αποικιοκρατία εξαφάνισε ή ομογενοποίησε πάρα πολλά είδη κοινωνιών, καταφέρνοντας να διαγράψει τις περισσότερες από τις παλιές εναλλακτικές πιθανότητες και περιπτώσεις εκτός του καπιταλισμού. Καθώς όλο και περισσότεροι λαοί μετατράπηκαν υπό πίεση σε «εργατικό δυναμικό», οι καπιταλιστές εκμεταλλεύτηκαν τις πολιτισμικές διαφορές για να διαιρέσουν τους εργαζόμενους και να τους αποτρέψουν από το να βρουν κοινούς σκοπούς και στόχους. Παρ’ όλα αυτά, κουλτούρες που αποικίστηκαν και κατακτήθηκαν πριν από εκατοντάδες χρόνια μπορούν να διατηρούν εκλάμψεις πρόκλησης και οι πολιτισμικές μειονότητες πολύ συχνά προσφέρουν γόνιμο έδαφος για νέες εξεγέρσεις. Για παράδειγμα, το πιο συγκρουσιακό κομμάτι του αμερικανικού εργατικού κινήματος είχε την βάση του σε κοινότητες μεταναστών. Η μυθολογία πως η Αμερική αποτελεί ένα μεγάλο χωνευτήρι πολιτισμών – έναν απέραντο χώρο όπου πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι συναντιούνται και αναμιγνύονται σε κάτι καινούργιο – εξωραΐζει στην πραγματικότητα το γεγονός ότι όλες αυτές οι εν δυνάμει εξεγερσιακές κουλτούρες εξαλείφθηκαν για χάρη μιας νέας ενιαίας μαζικής κουλτούρας. Αλλά ακόμα και αυτή η νέα μαζική κουλτούρα θα μπορούσε να αποτελέσει κίνδυνο επίσης. Από την στιγμή που ο συμβιβασμός των εργαζομένων στο ύψος των μισθών και τις παροχές που επέτυχε ο Henry Ford σταθεροποίησε την κατάσταση των εργατικών αγώνων και των διεκδικήσεων στους εργασιακούς χώρους, το μέτωπο της αντίστασης μεταφέρθηκε στο πεδίο της κατανάλωσης. Μια μαζικά παραγόμενη κουλτούρα παρήγαγε την πιθανότητα μιας μαζικής άρνησης και απόρριψης του κυρίαρχου συστήματος καθώς τα κολοσσιαία κοινωνικά σώματα που είχαν ενωθεί γύρω από κοινές καταναλωτικές δραστηριότητες εξεγείρονταν ενάντια στον καθωσπρεπισμό και την αλλοτρίωση.
Στην αρχή του βιβλίου «Do it!» (Κάνε το!) το είδωλο της αντικαθεστωτικής κουλτούρας Jerry Rubin θεωρούσε καθοριστικής σημασίας για τις αναταραχές της δεκαετίας του ‘60 το εξής φαινόμενο: «Η Νέα Αριστερά ξεπετάχθηκε… ένα προδιαγεγραμμένα εξοργισμένο παιδί…, από την ξέφρενα λικνιζόμενη λεκάνη του Elvis Presley» Η γενιά που ξεκίνησε να εξεγείρετε ενάντια στην σεξουαλική καταπίεση που ενσάρκωναν οι γονείς της κατέληξε σε μερικά χρόνια να παίρνει μέρος σε συγκρούσεις στους δρόμους. Σαν ανταπάντηση, οι καπιταλιστές ενσωμάτωσαν στην αγορά τα αιτήματα για ατομικότητα, ιδιαιτερότητα και διαφορετικότητα. Αυτό συνέπεσε με την αλλαγή από την απλή και συγκεκριμένη μαζική παραγωγή στην αυξανόμενα εξειδικευμένη παραγωγή για όλα τα γούστα, για όλες τις διαφορετικές ταυτότητες και για κάθε ειδική μερίδα κοινού. Για αυτό τον λόγο από εκεί και πέρα, στην θέση της μαζικής κουλτούρας συναντάμε ένα διαρκώς επεκτεινόμενο πεδίο από προσφερόμενες υποκουλτούρες. Αυτό, από μακριά, ίσως μοιάζει σαν μια επιστροφή στην εποχή των πολλών διαφορετικοτήτων που προηγήθηκε της μαζικής κουλτούρας, όμως πλέον υπήρχε μιας σαφής διαφοροποίηση: Ενώ οι εθνικές και φυλετικές διαφοροποιήσεις προϋπήρχαν του καπιταλισμού, οι διαφορετικότητες που βασίζονται στις υποκουλτούρες παράγονται και διακινούνται αποκλειστικά μέσω της αγοράς ακόμα και αν απορρίπτουν τις αξίες της. Την ίδια στιγμή φυσικά, όπως και η μαζική κουλτούρα έτσι και οι υποκουλτούρες δημιούργησαν καινούργια κοινά σημεία αναφοράς που διαπερνούσαν τους παλιούς πολιτισμικούς και κοινωνικούς διαχωρισμούς.
Εάν η «Μπητλομανία» αποτέλεσε το απόλυτο παράδειγμα μαζικής κουλτούρας – πωλήσεις πρωτοφανούς αριθμού δίσκων αλλά ξαφνικά χάνεται ο έλεγχος όταν εκατομμύρια των οπαδών υιοθετούν την συμπάθεια των ειδώλων τους προς την αντικαθεστωτική κουλτούρα – τότε, η ανάδυση του heavy metal, του punk και του hip hop στην δεκαετία του ’70 εξέφρασε την «Μετα-Φορντιστική» εξάπλωση της υποκουλτούρας. Υπήρχαν ακόμα super stars, όμως η αγορά της μουσικής απλωνόταν οριζόντια γύρω τους. Στα χρόνια που ακολούθησαν τα 70’s, σχεδόν ο καθένας με συγκρουσιακές διαθέσεις θα είχε εγγυημένα μια διαχωρισμένη υποκουλτούρα για να τις εκφράσει μέσα από τα περιορισμένα της πλαίσια. Και όμως παρ’ όλα αυτά, ακόμα και αυτές οι συνθήκες μπορούσαν να αναπτύξουν μεγάλη δυναμική και επιρροή σε αυτούς τους μικρότερους κύκλους που δημιουργούνταν γύρω από αυτές τις σκηνές. Το πρώιμο hip hop εγκαθίδρυσε μια άμεση σύνδεση με τα κινήματα και τους αγώνες των μαύρων της δεκαετίας του ’60, ενθαρρύνοντας μια ολόκληρη νέα γενιά αποκλεισμένων. Οι underground punk μπάντες κυκλοφορούσαν μόνες τους δίσκους τους και δημιουργούσαν μόνοι τους χώρους συναυλιών και συνεύρεσης διαμορφώνοντας μια εναλλακτική οικονομία βασισμένη στα δίκτυα που λειτουργούσαν με την αρχή «Κάνε το Μόνος Σου» (Do it Yourself!) και ένα αντικαπιταλιστικό σύστημα αξιών. Όλη αυτή η κατάσταση άνοιξε νέους δρόμους επειδή οι punks χρησιμοποιούσαν τρόπους και μεθόδους οι οποίες ήταν πολύ πέρα από τα όρια και τις δυνατότητες της εργατικής τάξης για να εκφράσουν παντού τα αντικαθεστωτικά τους μηνύματα. Την ίδια στιγμή λειτούργησαν σαν πρωτοπόροι και αξιολογητές μιας ολόκληρης νέας μορφής επιχειρηματικότητας, λειαίνοντας τον δρόμο για άλλους, λιγότερο πολιτικοποιημένους επιχειρηματίες. Αυτός ο συνδυασμός, αντικαπιταλιστικών αξιών και μικρής κλίμακας καπιταλισμού ήταν εύθραυστος αλλά δραστικός.
Καθώς ο καπιταλισμός σταδιακά άπλωνε τις Δυτικές κουλτούρες σε όλο τον κόσμο, νέες αντικαθεστωτικές κουλτούρες συνένωσαν αντικαπιταλιστικές κινήσεις από την Χιλή έως την Τουρκία και τις Φιλιππίνες βοηθώντας να δοθεί ένας διεθνής χαρακτήρας στις μορφές αντίστασης της επόμενης γενιάς. Αυτό έφτασε στο απόγειο του στα τέλη του 20ου αιώνα με ένα κύμα διαμαρτυρίας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού των πολυεθνικών εταιριών, στο οποίο οι οργισμένες νεανικές αντικαθεστωτικές κουλτούρες βοήθησαν παίζοντας το ρόλο της αιχμής του δόρατος σε ένα κίνημα που περιλάμβανε επίσης ιθαγενικούς πληθυσμούς, Μη Κυβερνητικές οργανώσεις και τα απομεινάρια του παλιού εργατικού κινήματος. Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι νέες τεχνολογίες έκαναν προσιτή σε όλους την τεχνολογική δομή που αποτέλεσε την ραχοκοκαλιά του underground ρεύματος «Κάνε το Μόνος Σου» (Do it Yourself!). Το internet έκανε εφικτό ώστε ο καθένας με facebook σύνδεση να μπορεί να είναι «ανεξάρτητος καλλιτέχνης» με ένα τρόπο που αγκαλιάζει αλλά συγχρόνως παραγκωνιζει τις υποσχέσεις της «Do it Yourself!» κουλτούρας. Η καινούργια ευκολία και ταχύτητα με την οποία μπορούμε να καταναλώνουμε κουλτούρα καθιστά τις υποκουλτούρες πρόσκαιρες και επιφανειακές. Αυτό απογύμνωσε το underground από το παλιό πολιτικό του περιεχόμενο, αφήνοντας το να μοιάζει σαν ένα άδειο αισθητικό κέλυφος. Σήμερα, το κυρίαρχο μέσο της νεανικής κουλτούρας δεν είναι οι δίσκοι βινυλίου LP (Long Play / Mακράς Διάρκειας) αλλά τα βίντεο στο youtube: τα βλέπεις στιγμιαία και τα ξεχνάς άμεσα.
Οι υποκουλτούρες της προηγούμενης γενιάς εξατομικεύονται, διαχωρίζονται όλο και περισσότερο και συρρικνώνονται σε όλο και μικρότερες υποκατηγορίες. Αυτό είναι άλλωστε ένα φυσικό επακόλουθο της γενικότερης τάσης εξατομίκευσης που εκδηλώνουν οι εκμεταλλευόμενοι και οι αποκλεισμένοι της εποχής μας. Οι επιλογές που οι άνθρωποι κάνουν μέσα στον καπιταλισμό τείνουν όλο και λιγότερο να διαμορφώνουν συμπαγή κοινωνικά σώματα ικανά να αναπτύξουν ριζοσπαστικές τάσεις μέσω των ενδιαφερόντων τους. Αντί αυτού, η ριζοσπαστικότητα έχει και αυτή μετατραπεί σε άλλη μια μορφή υποκουτλούρας, μια υπο-κατηγορία, μια γωνιά για τους περίεργους, καθώς οι πιο πρόσφατες υποκουλτούρες βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά στην εικονική πραγματικότητα του internet.
Τι είναι αυτό λοιπόν που έχουμε ακόμα κοινό σε αυτή την εποχή της πολιτισμικής αποσπασματικότητας; Αν μη τί άλλο, μας συνδέουν όλα αυτά που έχουμε χάσει. Στερηθήκαμε κάθε μορφή ουσιαστικής επίδρασης σε αυτό τον κόσμο, εκτός και αν στο μέτρο του δυνατού μπορούμε να μετατρέψουμε τους εαυτούς μας ή τους άλλους σε εμπορεύματα. Υποκείμεθα όλοι σε κανόνες, ρυθμίσεις και κανονισμούς χωρίς να έχουμε κανένα λόγο στην δημιουργία τους και τον σχεδιασμό τους. Όλοι ζούμε στην σκιά των κάθε είδους super stars, ακόμα και οι super stars ζουν στην σκιά του ίδιου του ειδώλου τους, σε ένα κόσμο που η πραγματική ζωή είναι υποδεέστερη της αναπαράστασης της. Αξιολογούμαστε όλοι σύμφωνα με τις επιταγές της αγοράς και στην περίπτωση που επιθυμούμε να εκπληρώσουμε τις ικανότητες μας επιτρέπεται να το κάνουμε αυτό μόνο σύμφωνα με τους νόμους της. Στην θέση της κοινής αίσθησης του να ανήκεις κάπου, που πρόσφερε κάποτε η κουλτούρα, μοιραζόμαστε μια παγκόσμια αίσθηση αποστέρησης, επιβεβλημένη σε μεγάλο βαθμό από την κοινή μας θέληση να συνεχίζουμε να την ανεχόμαστε. Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως καινούργιο αλλά ποτέ πριν δεν ήταν τόσο παγκόσμιο. Και επίσης… υπάρχει κάτι ακόμα που έχει αλλάξει: Όταν οι άνθρωποι επαναστατούν κάπου, οι πάντες το μαθαίνουν την ίδια στιγμή σε ολόκληρο τον κόσμο …
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ!
Οι οικονομολόγοι μας υποσχέθηκαν ανάπτυξη χωρίς τέλος. Όλοι θα έχουμε δικιά μας ιδιοκτησία, δικές μας επενδύσεις – όλοι μας θα είμαστε καπιταλιστές. Πήραμε δάνεια για να πάρουμε πτυχία για δουλειές που δεν υπάρχουν και να αγοράσουμε σπίτια που δεν έχουμε να πληρώσουμε τους λογαριασμούς του νερού και του ρεύματος, βάλαμε αβάσταχτες υποθήκες, φουσκώσαμε τα χρέη μας σε πιστωτικές κάρτες για να προσποιηθούμε πως είμαστε και εμείς μικροαστοί. Τώρα είναι πλέον ξεκάθαρο ότι δεν υπάρχει θέση για εμάς στην κορυφή. Ο καπιταλισμός είναι μια πυραμίδα που δεν έχει πλέον τρόπους να επεκτείνεται παρά μόνο επί πτωμάτων... Οι άνθρωποι εξεγείρονται στην Ελλάδα, απεργούν στην Γαλλία, καταλαμβάνουν τα σχολεία στην Αγγλία. Όλη η Βόρεια Αφρική είναι σε αναταραχή καθώς οι επιδράσεις της ύφεσης απλώνονται παντού. Τελικά, αυτό το κύμα εξεγέρσεων θα φτάσει στις Η.Π.Α. μετά από όλες τις άλλες περιοχές, αλλά κατευθύνεται ήδη προς τα εκεί. Η κυρίαρχη τάξη θα μοιάζει άτρωτη μέχρι την τελευταία μέρα πριν καταρρεύσει.
This text is a translation of the chapter "Culture and Subculture" from the last part of the Crimethinc Ex.Workers collective book WORK (Capitalism.Economics.Resistance) by Tasos Sagris from Void Network collective.
The complete translation of all the last chapter of the book will be published in April 2013 in Athens by Void Network and Voidness publications titled "Resistance / Strategies of Contemporary Counter Culture) and will be distributed as a free pamphlet in 4000 copies Translated by Tasos Sagris / Void Network
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου